Hades
Ölüm ve Yeraltı tanrısıdır. Üç büyük tanrıdan biridir. Cronus ve Rhea’nın oğludur. Roma mitolojisindeki karşılığı Pluto ve Dis’dir. Pluto ismi Güneş Sistemi’nde bir cüce gezegene verilmiştir. İlyada’da göre üç büyük tanrı aralarında kura çekmişler ve Hades’e yeraltı düşmüştür. Bundan memnun kalmadığını söyleyen anlatılar vardır. Genelde üç başlı köpek Kerberos ile beraber tasvir edilir. Cycloplar tarafından yapılan görünmezlik miğferi vardır. Tanrıların ziyafetlerine katılmaz. Onlardan kendini tamamen ayrı tutar.
Kerberos
Hades’in üç başlı tazısının ismidir. Ölülerin yeraltından ayrılmasını engellemek için kapıları savunur. Echidna ve Typhon’un çocuğudur. Typhon da genellikle çok başlı olarak tasvir edilir. Herakles tarafından görevlerinden biri olarak ele geçirilmiştir.
Hades ile Persephone
Persephone, tarım ve bereket tanrıçası Demeter ile Zeus’un kızıdır. Hades, Persephone’a aşık olur (o zamanki adı Kore – Bakire) ve onu bir gün çiçek toplarken yeraltına kaçırır. Yeraltında da ona bir nar tanesi yedirir. Yeraltı kanunlarına göre, orada bir şey yiyen, bir daha yer yüzüne çıkamaz.
Demeter kızını kurtarması için Zeus’a yalvarır. Zeus da 6 ay yer üstünde, 6 ay yeraltında yaşamasına karar verir. Demeter böylelikle kızı yukarıdayken dünyaya Yaz-Bahar getiriken diğer zamanlar Kış-Güz getirmiş olur.
Persephone’nun Roma’daki karşılığı Proserpina’dır.
Yeraltı
İnsan öldüğü zaman ruhu bedeninden ayrılır ve yeraltının girişine gider. İyi ve kötü insanlar daha sonra birbirinden ayrılırlar. Yeraltı yaşananların gidebileceği bir yer değildir. Bunun birkaç istisnası vardır. Yaşayanlar Yeraltı’na girebilse bile geriye dönemezler. Bunun da bir kaç istisnası vardır. Bunlar Odysseus, Orpheus ve Aeneas’tır. Genelde okyanusların bittiği sınırda ve çok derinlerde olduğu tasvir edilmiştir
Yeraltı’nın Yargıçları
Yeraltı’nın üç yargıcı vardır: Minos, Rhadamantus, Aeacus. Ölenleri eylemlerine göre yargılarlar. Ancak bunların gerçek adaleti sağlaması gibi bir zorunluluk yoktur.
Europa ve Minos
Europa’nın aslen Fenikeli bir prensestir. Çoğu kaynağa göre babası Poseidon’ın oğlu Agenor’dur.
Zeus Europa’yı beğenir ve onu elde etmek ister. Bunun için önce kendini beyaz bir boğaya dönüştürür ve babasının sığır sürüsü arasına karışır. Europa boğayı görünce çok beğenir ve sırtına biner. Boğa, Eruopa sırtındayken Girit’e kadar yüzer ve gerçek kimliğini orada açık eder ve onu Girit’in ilk kraliçesi yapar. Zeus daha sonra bu boğanın şeklini takım yıldızı olarak yaratır (Taurus – Boğa Burcu).
Minos, Rhadamantus ve Sarpedon da bu çiftin çocuklarıdır. Europa Jupiter’in uydularından birinin de ismidir.
Odissea’ya göre Minos kanunlarını doğrudan Zeus’tan almaktadır.
Oğlu Panathenaic oyunlarına katılır ve her oyunda şampiyon olur. Ancak diğer katılımcılar aşırı kıskanır ve onu öldürürler. Minos intikam için Atina’ya doğru denize açılır ve yol üzerindeki Megara’yı da fethetmek ister. Ancak Megara’nın Kralı Nisos beyaz saçlarının arasında gizli kızıl kilitle kendine güvene almıştır. Minos Nisos’un kızı Scylla’nın aşkını elde eder ve Syclla da babasının saçını keser. Nisos öldürülür veya intihar eder.
Minos bu olanlar üzerine Megara’yı fetheder ama Scylla’dan da iğrenir. Scylla onu takip etmek istese de babası bir kartala dönüşmüştür ve onu arkasından çekerek boğulmasına sebebiyet verir. Scylla da ölünce bir kuşa dönüşür ve durmadan babası tarafından kovalanır.
Minos Attica’ya geldiğinde Zeus’a Atina’yı cezalandırması için yalvarır. Zeus şehre veba ve kıtlık musallat eder. Atinalılar Minos’tan vebayı sonlandırmak için ne talep ettiğini sorarlar. Minos her dokuz yılda bir 7 genç oğlan ile 7 genç kızın Minotaur’a feda edilmesi için yollanmasını ister. Bu ceza Theseus Minotaur’u öldürünceye kadar devam edecektir.
Theseus ve Minotaur
Zeus ve Europa’nın oğlu, Minos Girit’te krallığa geldikten sonra Poseidon’dan bir destek işareti ister. Poseidon da ona beyaz bir boğa gönderir. Tanrı’ya olan saygısından boğayı kurban etmesi gerekir ancak çok güzel olduğundan vaz geçer. Poseidon bunu cezalandırmak için Minos’un karısını boğaya aşık eder. Kadın, usta Daedalus’a ahşap bir boğa yaptırır ve içine girer. Boğa ile çiftleşir. Bu birleşmeden canavar Minotaur doğar.
Minotaur büyüdükçe kontrol edilmesi daha da güç bir hal olur. Minos, onu hapsetmek için Daedalus’a Labirent’i yaptırır. Daedalus’a oğlu Icarus da yardım eder. Theseus erkek çocuklardan biri gibi siyah bir yelkenle gelir ve Minotaur’u Minos’un kızı Ariadne’nin de yardımıyla öldürür. Ariadne Theseus’a aşık olmuştur.
Theseus babasına eğer başarılıysa beyaz yelkenle geleceğini söylemiştir ama bunu dönerken unutur ve gene siyah yelkenle gelir. Babası Kral Aegeus, oğlunun öldüğünü sanır, kahrından intihar eder ve cesedi denize düşer. Bu sebepten bu denizin adı Ege Denizi’dir.
Theseus’un Gemisi Paradoksu
Theseus’un Girit’ten dönüş için kullandığı gemi kutsal kabul edilmiş ve yıllarca korunmuştur. Ancak çürüyen parçaları değiştirilmiştir. Belirli bir süre sonra geminin büyük kısmı tamir edilmiş, değiştirilmiştir. Artık bu gemi hala Theseus’un gemisi midir?
İkarus
İkarus, Labirent’i yapan usta Daedalus’un oğludur. Daedalus, Theseus’a Minotaur’u öldürmesinde yardım ettiği için Girit Kralı Minos tarafından Labirent’e hapsedilmiştir. Daedalus bunun üzerine Girit’ten kaçmak için hem kendine hem de oğlu Icarus’a kuştüyü ve balmumundan kanatlar yapar. Ancak oğlunu Güneş’e çok yakın uçmamasını tembih eder. Aksi takdirde kanatları eriyecektir. Ancak Icarus kaçış esnasında aşırı bir gurura kapılır ve çok yükselir. Kanatları yanar ve denize düşerek boğulur.
Rhadamantus
Yeraltı yargıçlığı dışında kanun koyuluk özelliği ile de bilinir. Minos Rhadamantus’un Girit’ten kaçmasına sebep olur. Herakles’in dul annesiyle evlenir ve Herakles’e öğretmenlik yapar. Yeraltı yargıcı olarak Rhadamantus Doğulu’ları yargılar.
Aeacus
Aeacus, Zeus ve Aegina’nın oğludur. Bir anlatıya göre Zeus Aegina’yı bir adaya saklar ve Aegina Aeacus’u burada dünyaya getirir.
Hera kıskançlığından adaya veba (ya da bir ejderha) musallat eder. Tüm nüfus ortadan kalkar. Zeus daha sonra adadaki karıncaları insana çevirerek nüfusu geri sağlar. Bu adamlar daha sonra Akhilles’un sadık yaverleri olacak olan Myrmidonlardır (karınca-adamlar).
Aeacus adayı yönettiği dönemde adaleti ile ün salar. Bazen tanrılar arasındaki anlaşmazlıkları çözmesi için bile çağrılır. Atina’ya bir kuraklık olduğunda Delphi Kahini ancak Aeacus tanrılara yalvarırsa kuraklığın kalkacağını söyler ve gerçekten de öyle olur.
Aeacus Pindar’a göre Apollon ve Poseidon’a Truva surlarının yapımında yardım etmiştir. Surlar tamamlandığında üç ejderha şehire saldırmış ve sadece Aeacus’un yaptığı duvarlar sağlam kalmıştır. Bunun üzerine Apollon, Truva’nın sonunun Aeacus soyundan geleceği kehanetinde bulunur.
Styx
Yeraltı’nda 6 ırmak vardır. Her ırmağın ismi ölümle ilgili bir duyguya karşılık gelir. Bunların 5 tanesi ortada büyük bir bataklıkta birleşirler. O bölgeye de genelde Styx denir. Styx ismini tanrıça Styx’den alır. Titanlar Savaşı esnasında Styx Zeus’un yanında durmuştur ve zaferden sonra Zeus her türlü yeminin onun üzerine olmasını buyurmuştur. Styx üzerine edilen yemini tanrılar bile bozamaz.
Bazı anlatılara göre Styx kişiye yaralanmazlık da verir. Ölüler ancak törenle gömülür ve ücretleri ödenirse Kharon tarafından karşıya geçirirler. Aksi takdirde Yeraltı’na ilk düştükleri yerde hapsolur ve ebedi bir eziyet çekerler.
Diğer Irmaklar
Acheron: Kederin ırmağıdır.
Lethe: Unutmanın (oblivion) ırmağıdır ve adını tanrıça Lethe’den alır. Lethe ırmağı, tanrı Hypnos’un mağarasından doğar. Lethe ırmağından içenler her şeyi unuturlar. Ancak tamamen unutanlar reankarne olabilirler.
Phlegethon: Ateş nehridir. Tartarus’un derinliklerine doğru akar.
Cocytus: Ağıt ırmağıdır.
Okeanos: Dünyanın sınırını, sonunu belirleyen nehirdir.
Yeraltı’nın Girişi
Bir tarafta bulanan tanrılar: Penthos (keder, ıstırap – grief), Curae (kaygı – anxiety), Nosoi (hastalık), Geras (yaşlılık), Phobos (korku), Limos (açlık), Aporia (muhtaçlık), Thanatos (ölüm), Algea (3 ıstırap tanrısı) ve Gaudia (kabahatli neşeler – guilty joys). Bazı anlatılarda buraya Hypnos da eklenir.
Diğer tarafta bulunan tanrılar: Polemos (savaş), Erinyes (intikam perileri – furies), Eris (fitne – discord).
Kapıya yaklaştıkça canavarlar vardır: Kentaurlar, Scylla, Briareus, Gorgonlar, Hidra, Geryon, Kimera ve Harpiler.
Ayrıca her dalından yanlış düşlerin döküldüğü bir karaağaç (Elm) vardır.
Ruhlar dillerinin altında bir madeni para taşırlar ve bu sayede Styx Irmağı’nın karşısına geçebilirler. Nizami bir şekilde gömülmemişler karşıya geçemez.
Nehrin karşı tarafında Kerberos kapılara bekçilik eder. Kerberos’tan sonra da üç Yeraltı Yargıcı ruhların nereye gideceklerine karar vermek için beklerler.
Tartarus
Tartarus Yaraltı’nın en uzak köşesinde bulunur. Tartarus’taki karanlık Dünya’daki gecenin karanlığının mislilerce fazlasıdır.Zeus Kronos ve çoğu Titan’ı buraya hapseder.
Tartarus insanların günahlarına karşı ceza çektiği yerdir. Virgil’e göre etrafı Phlegethon Irmağı ile çevrilidir. Sisifos ve Tantalus Tartarus’ta cezaya çarptırılan iki önemli karakterdir.
Hesiodos’a göre bronz bir örsün Gök’ten Yer’e düşmesi dokuz gün sürerken bir o kadar daha süre Yer’den Tartarus’a düşmesi için gerekir. Homeros’a göre Kronos Tartarus’un kralıdır.
Sisifos
Sisifos Ephyra’nın (günümüzde Corinth) kurucusu ve ilk kralıdır. Açgözlü ve düzenbaz olarak tanınır. Sarayına gelen bazı misafirleri öldürtmüştür ve bu da Yunan geleneklerine göre hiç hoş karşılanmaz ve tanrıların öfkesine sebep olur.
Zeus nehir tanrısı Asopus’un kızını kaçırır. Asopus kızını arar ama bir türlü bulamaz. Kızın nerede olduğunu bir tek Sisifos bilmektedir. Kendi krallığına bir pınar getirmesi karşılığında Zeus’un sırrını Asopus’a verir.
Zeus bunun üzerine Thanatos’a Sisifos’u Tartarus’a zincirlemesini söyler. Ancak Sisifos bir şekilde Thanatos’u kandırır ve Thanatos’u zincirler. Böylelikle dünyada kimse ölemez. Ares savaşlarda kimsenin ölmemesine çok sinirlenir. Sisifos tekrar yakalanır.
Sisifos da bu sefer doğrudan Tartarus’a gelmesinin yanlış olduğunu bahane ederek Hades’i kandırır çünkü karısı onun için düzgün bir cenaze töreni yapmamıştır. Yeryüzüne çıkmak için tekrar izin alır ve izini yıllarca kaybettirir.
Çok yaşlandıktan sonra Hermes tarafından yakalanır. Zeus onun için edebi bir ceza düşünmüştür. Dev bir kayayı bir tepenin üstüne kadar yuvarlayacaktır ama tepenin doruk noktası sivri olduğundan kaya tekrar en aşağıya yuvarlanacaktır. Sisifos kayayı sonsuza kadar doruğa yuvarlayacaktır.
Sisifos Söyleni ve Yabancı
Sisifos Söyleni Albert Camus’nun bir uzun makalesidir. İnsanların aslında birer Sisifos olduğu üzerine bir makaledir. Başlangıcı ve sonu aşağıda atıflanmıştır:
Gerçekten önemli olan bir tek felsefe sorunu vardır; intihar. Yaşamın yaşanmaya değip değmediğinde bir yargıya varmak, felsefenin temel sorusuna yanıt vermektir.
…
Tepelere doğru tek başına didinmek bile bir insan yüreğini doldurmaya yeter. Sisyphos’u mutlu olarak tasarlamak gerek.
Bu makalenin roman karşılığı da Yabancı’dır. Yabancı romanı aşağıdaki gibi başlar:
Bugün annem öldü. Belki de dün, bilmiyorum. Bakımevinden bir telgraf aldım: Anneniz öldü. Cenazesi yarın kaldırılacak.” Bundan pek bir şey anlaşılmıyor. Belki dün ölmüştür.
Tantalos
Tantalos, Zeus ve nemf Plouto’nun oğludur. Atlas’ın kızı Dione ile evlidir ve ondan Pelops adında bir oğlu, Niobe adında bir de kızı olur.
Tantalos, Sipil (Manisa) Kralı’dır. Olimpos’lu tanrıların sofrasına oturabilecek kadar onlara yakındır ama bir yandan da onları sorgular. Onun bir Frig olarak aslında Kibele’ye taptığını düşünebiliriz.
Tantalos Olimposlulara misafir olduğunda tanrıların içeceği ambrosiayı çalar ve bunu ölümlülerle de paylaşır. Bu tanrısal olan sırrı açık etmek anlamına gelir ve büyük bir günahtır.
Tantalos bir şekilde bu durumdan paçayı kurtarır ama çok daha çılgınca bir oyun oynamaya karar verir. Kendi oğlu Pelops’u keserek yahnisini yaptırır ve Olimposlulara sunar. Böylelikle onların gerçekten bilgetanrılar olup olmadığını test edecektir. Tanrılar durumu hemen farkeder. Sadece Demeter kızı Persephone’na tuttuğu yastan dolayı dalgınlık gösterir ve Pelops’un omuz etinden bir parça yer.
Tantalos, Tartarus’ta bir göle hapsedilir. Göl çenesine kadar su dolu olmasına rağmen, ne zaman su içmek istese sular çekilir. Üstünde güzel meyve ağaçları sarkmasına rağmen, ne zaman bu dallara uzansa dallar yükselere kendini geri çeker.
Zeus Hermes’e yahni yapılan etleri tekrar insana dönüştürmek için pişirmesi talimatı verir. Pelops tekrar dirilir ama omuz kemiği eksiktir. Hephaestus ona fildişinden bir omuz kemiği yapar. Poseidon’a çırak olarak çalışır. Daha sonra Zeus Tantalus’a olan öfkesinden Pelops’u Olimpos’tan kovacaktır.
Pelops
Pelops Hippodamia ile evlenmek ister ancak Hippodamia’nın babası Kral Oenomaus damadının öldüreceği kehanetinden dolayı daha önceki 18 talibi at arabası (chariot) yarışında yenip ondan sonra da öldürtmüş ve kafalarını sarayının ahşap kolonlarına asmıştır.
Pelops bu yarışı kazanabilmek için Poseidon’a yalvarır. Poseion ona kanatlı atların çektiği bir at arabası verir. Böylelikle yarışı kazanır. Yarış sırasında Kral Oenomaus ölür. Onun şerefine Peloponez bölgesindeki Olympia’da ilk olimpiyatlar sayılabilecek oyunlar düzenlenir.
Niobe
Manisalı Niobe ve tanrıça Leto arkadaşlardır. Niobe her şeyden çok fazla böbürlenen bir karakterdedir. Hatta kendisinin 6 kız, 6 erkek çocuğunun olmasını bile Leto’ya karşı kullanır. Leto’nun sadece ikizleri – Artemis ve Apollon – vardır. Ancak Leto’nun, çocuklarının çok güçlü tanrılardır. Leto çocuklarına Niobe’yi cezalandırmalarını emreder. Artemis 6 kızını, Apollon da 6 oğlunu oklarla öldürür. Niobe kahrından öyle bir ağlar ki taşa dönüşür ve gözlerinden hala sular akar. Kaya, Manisa Spil dağındadır.
Asphodel ve Matem Çayırları
Asphodel sıradan ruhların ölümden sonra gönderildikleri yerdir. Genel olarak güzel hoş bir yer olduğu kabul edilir. Matem Tarlaları ise hayatını karşılıksız aşk uğruna heba edenlerin olduğu yerdir. En bilinen sakinleri Dido ve Phaedra’dır.
Dido
Dido (nam-ı diğer Elissa) tarihsel olarak fenikelidir ve Kartaca’nın kurucu kraliçesidir. Virgil’in Aeneid eserine göre Dido’nun eşi zenginliğinden dolayı Dido’nun babası tarafından gizlice katledilir. Kocası ona rüyasında gözükerek gerçeği açıklar ve ona hazinesinin yerini söyler. Babasını sevmeyenler ve korkanlarla beraber babasının kral olduğu Sur’dan kaçar ve Kartaca şehrini kurar.
Roma’nın kurucusu sayılan Aeneas ve yoldaşları Kartaca’ya ziyarete gelir. Juno ve Venus’in gözetiminde birbirlerine aşık olurlar. Fakat Dido daha önce evlilik için başka birisine söz vermiştir. Jupiter Mercury’yi Aeneas’la konuşması için gönderir. Aeneas üzülerek itaat eder.
Dido bu durumu kaldıramaz. Aeneas’ın geride bıraktığı tüm eşyalarıve evlilik yataklarını bir odun yığınına (pyre) koyar. Aeneas’ın gemilerinin Kartaca’yı terkettiğini görünce tüm Truvalılara lanet eder. Bu da mitolojik bakış açısından Pön Savaşları’nın sebebidir. Dido odunların üzerindeki Aeneasa ait bir kılıcın üzerine atlayarak intihar eder.
Aeneas Dido’yu yeraltında görür ve ondan özür dilemek ister ama Dido ona bakmaz bile. Eski kocasının yanına gider.
Phaedra
Phaedra Theseus’un eşidir. Theseus’dan iki oğlu vardır. Phaedra Theseus’un Amazon Kraliçesi Hippolyta’dan olan oğlu ve kendisinin üvey evladı Hippolytus’a aşık olur.
Hippolytus Phaedra’yı reddeder. Phaedra bundan aşırı derecede rencide olur ve Theseus’a Hippolytus’un kendisine tecavüz etmeye kalktığını söyler. Theseus çılgına döner ve Poseidon’a yalvarır. Poseidon dalgaların içinden dev bir boğa gönderir ve bu boğa Hippolytus’un atlarını korkutarak onun ölümüne sebebiyet verir. Phaedra bu oyununun anlaşılması üzerine intihar eder.
Elysium
Elysium Rhadamantus tarafından yönetilir. Buradaki ruhlar hoş bir hayat geçiriler ve herhangi bir görevleri yoktur. İyi veya davalarında haklı olmaktansa, Tanrılara yakın olanlar daha ziyade burada olurlar. Yarı tanrılar, Cadmus, Peleus ve Akhilleus gibi kahramanlar burada bulunurlar. Daha sonradan Sokrates gibi bilgelerin de buraya geldikleri kabul edilmiştir.
Elysium’un içinde Bahtiyar Adalar (Fortunate Isles) diye bir bölge vardır. Üç kere reenkarne olanlar ve her seferinde Elysium’a gelmeyi başaranlar bu adalara girebilir.
