İlk önceleri Platon’un ideaları Sokrates’in etkisiyle daha ziyade ahlaki değerlere yöneliktir. Platon’a göre her türlü ahlaki değerin – örneğin adalet ve cesaret – bir ideası – Adalet ideası, Cesaret ideası – vardır. Platon bu idealar için kendinde Adalet, kendinde Cesaret tabirlerini de kullanır. Bundan anlamamız gereken, örneğin cesaretin her türlü özel halleri ve örnekleri dışında da, nesnel ve tümel, değişmez bir Cesaret’in var olduğudur.
Bu tarz ahlaki değerlerin yanında Platon ilk eserlerinden itibaren İyi ve Güzel idealarından bahseder. İyi ideasından önceki yazıdan bahsetmiştik. Benzer şekilde Platon’a göre tüm güzel şeylerin pay aldığı bir Güzel ideası da vardır.
Bunların dışında Platon Hız ve Sükunet gibi idealardan da bahseder. Kratylos diyaloğunda bir tornacının mekiğinin de bir ideası olması gerektiğini söyler. Öyleyse varlığın genel halleri dışında, insan yapımı şeylerin de – örneğin masa veya yatak – ideaları olduğunu söylemektedir. Doğal olarak Ceren, Ali, Mazhar karakterleri dışında İnsan ideası diye de bir şey vardır.
Nihayetinde Phaidon diyaloğunda Platon, “Üzerlerine kendinde gerçeklik mühürü vurduğumuz her şeyin ideası vardır.” diyecektir.
Platon’un birden fazla varlıkta ortak olarak var olduğunu gördüğü her niteliğe bir idea ataması onun kuramının mantığı gereğidir.
Evren’de neredeyse her şey çoktur. Her çokluğu bir birliğe indirgeyen bir idea vardır. İnsanlar, İnsan ideasında, atlar, At ideasında birleşiyorsa, daha da genel olan matematiksel niteliklerin de kendilerine karşılık gelen ideada birleşmesi gerekir. İşte Platon matematiksel nitelikleri ideaların en seçkin örnekleri olarak kabul edecek ve hayatının ileriki aşamalarında ideaları sadece matematiksel oranlar olarak görme yoluna yönelecektir. Öyleyse birin, ikinin, tek veya çift sayının, kenar açının, ü.gen ve dairenin birer ideası vardır.
Nelerin ideaları olabileceğinin anlamanın diğer bir yolu nelerin olamayacağını tartışmak olabilir. Bireysel varlıkların ideası olamaz. İnsan ideası vardır ama Ali ideası olamaz. Türkiye Devleti’nin ideası olamaz ama Devlet ideası olabilir. Benzer şekilde Ay’ın ve Güneş’in ideası olamaz ama Uydu ve Yıldız ideaları olabilir.
Fakat büyük filozof Platon’un bazı şeylerin ideası olup olmadığı konusunda tam karar veremediğini, bazen de yaptığı tanıma tam sadık kalmadığını görmekteyiz. Parmenides diyaloğunda Sokrates, İnsan, Ateş, Su gibi doğal ideaların olup olmadığından emin olmadığını söyler. Bunun sebebi önceden bahsettiğimiz “kendinde” öncelinin uygulanmasının çok da akla yatkın durmaması olabilir. Kendinde su diye bir şeyin olabileceği Platon’un aklına yatmamaktadır.
Aynı diyalogda Parmenides bu sefer kıl, pislik, çamur gibi insana gülünç gelebilecek şeylerin ideası olup olmadığını sorar. Sokrates buna net bir şekilde hayır der. Eğer masanın, gezegenin ve atın ideası varsa, kılın neden ideası olmamalıdır?
Sokrates tam bir ahlakçıdır. Platon hocasından sonra matematiğe büyük ilgi duymuştur. Ahlaki ve matematiksel kavramlar ideasından şüphe etmek Platon için düşünülemez. Ancak diğer varlık türleri için de kuramında tutarlı olmak istemesinden biraz da olsa yarım ağızlı dile getirmiştir ve en ufak itirazda fikrinde şüpheye düşmüştür. Yine de erken gençlik döneminde dahi, idealar kuramında varmak istediğini noktaya ulaşmıştır.
